“ห้องเช่าคนละครึ่ง” โมเดลทางออกของชีวิตไร้บ้าน

          มาถึงการเสวนาช่วงสุดท้าย “สิทธิของผู้เช่าห้องในเมือง จะมีโอกาสเข้าถึงสุขภาวะที่ดีได้อย่างไร” จากผู้ที่เกี่ยวข้องในการทำงานกับคนไร้บ้านและกลุ่มเปราะบางในเมือง คนจนเมืองกลุ่มใหม่ที่เป็นผู้เช่าห้องราคาถูก อยู่อาศัยใกล้แหล่งงาน ขาดโอกาสที่จะเข้าถึงสุขภาวะที่ดี เป็นกลุ่มที่ไม่ได้ถูกมองเห็น

ผศ. ดร.พิชญ์ พงษ์สวัสดิ์ คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เปิดประเด็นว่า ที่อยู่อาศัยเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของมนุษย์ และห้องเช่าที่อยู่ในเมือง ตอบโจทย์กลุ่มเปราะบางที่มีรายได้น้อย จากงานวิจัยสนับสนุนโดย สสส. เจาะลึกกลุ่มคนจนเมืองไร้เจ้าภาพ พบว่า คนเช่าบ้านมีหลายกลุ่ม คนจนเช่าบ้าน คนจนเช่าช่วง ดังนั้น เป็นคนไร้บ้านไม่ได้ง่าย คนมีครอบครัวเป็นคนไร้บ้านไม่ได้ จึงต้องดิ้นรนหาบ้านเช่าที่ไม่ได้ตอบโจทย์ชีวิตว่าดีไหม สิ่งที่ค้นพบคือ หน่วยงานต่าง ๆ ทั้งการเคหะแห่งชาติ พอช. กทม. ไม่พบนโยบายที่อยู่อาศัย พบแต่หน่วยงานและโครงการที่อยู่อาศัย นโยบายยังไม่เข้าใจคนอยู่อาศัยว่ามีความต้องการอย่างไร มีใครบ้าง มีความหลากหลายแค่ไหน ทุกหน่วยงานมีข้อจำกัดที่ต้องทำ มีโครงการ แต่ไม่ถูกร้อยเป็นภาพรวม ไม่มีนโยบายในแง่ของรัฐศาสตร์

ภาวะที่หลุดระบบในบ้านเช่าเขตเมืองชั้นใน ชั้นกลาง และเมืองที่กำลังเติบโต มาจาก 3 เหตุผล คือ ความไม่มั่นคงจากสัญญา การขึ้นค่าเช่า และไล่รื้อ ประเด็นที่น่าสนใจคือ พอคำนวณจริง ๆ แหล่งงานกับคุณภาพชีวิตคนเช่าบ้านที่เช่าช่วง ค่าน้ำ ค่าไฟสูงกว่าคนในระบบทั่วไป ซึ่งยิ่งจนยิ่งจ่ายมากกว่าคนรวย เป็นสิ่งที่ไม่ควร ข้อเสนอในฝันคือ อยากให้มีความเข้าใจเรื่องที่อยู่อาศัยมากกว่าที่เป็นอยู่

ฐาปนีย์ ศิริสมบูรณ์ ผู้อำนวยการศูนย์คุ้มครองคนไร้ที่พึ่งกรุงเทพมหานคร กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) มองว่า กรุงเทพฯ ต่างจากพื้นที่อื่น ๆ ที่มีประชากรแฝงจำนวนมาก และคนกลุ่มนี้ไม่ได้รับสิทธิหลายอย่าง กลุ่มคนจนเมืองเสี่ยงที่สุดที่เป็นคนไร้บ้าน ซึ่งในช่วงสถานการณ์โควิด-19 เกิดคนไร้บ้านหน้าใหม่เพิ่มขึ้น จุดนี้เกิดคำถามจากสังคม ทำไมคนไร้บ้านถูกทอดทิ้ง ทำอย่างไรจะช่วยเหลือได้เมื่อเปิดเวทีให้สะท้อนความรู้สึก พบทางออก 3 ข้อ คือ 1.ห้องเช่าราคาถูก 2. กลุ่มประสานงานเบ็ดเสร็จ 3. การมีงานทำ ซึ่งจากการพูดคุยโมเดลการทำห้องเช่าคนละครึ่ง ร่วมกับชุมชน เป็นโมเดลการทำงานในพื้นที่ กทม. จากที่คนไร้บ้านกลัวเรา กลายเป็นวิ่งมาหาเข้ามาพูดคุยกลายเป็นที่ปรึกษา เป็นเพื่อน ครอบครัว เกิดการทำงานที่เข้มแข็ง และมองว่าเป็นแนวโน้มที่ดีที่จะขยายพื้นที่ได้ เป็นการให้โอกาสเขา

กลุ่มคนเปราะบางเข้าถึงห้องเช่าราคาถูกได้ ธนิต ตันบัวคลี่ รองผู้อำนวยการสำนักพัฒนาสังคม ตอกย้ำว่า กทม. ในฐานะท้องถิ่นที่รับผิดชอบในพื้นที่ ยุคนี้มีนโยบายเน้นเส้นเลือดฝอย กลุ่มเปราะบาง มีนโยบายมากถึง 6 นโยบาย ที่คำนึกสิทธิขั้นพื้นฐานของคน ทั้งการจัดงาน ที่อยู่อาศัย รวมถึงห้องเช่าราคาถูก แต่การทำให้เป็นรูปธรรมใช้เวลา พร้อมรับนโยบายมาทำงานแก้ไขปัญหาความเป็นเมือง ลดความเหลื่อมล้ำ เพื่อบ้านเช่าราคาถูก

เฉลิมศรี ระดากูล รองผู้อำนวยการสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) กล่าวว่า พอช. เป็นหน่วยงานที่ทำงานแก้ปัญหาที่อยู่อาศัย ทำให้เกิดการรวมกลุ่มเพื่อแก้ปัญหาให้กับตัวเอง โครงการบ้านมั่นคง ก็มีบางส่วนที่หลุดอยู่ถ้าจะแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยของผู้รายได้น้อย พอช. ได้ตั้งคณะทำงานหนึ่งชุดเพื่อทำงานเรื่องนี้ เรามีบ้านมั่นคงอยู่ในกทม. มีบ้านที่ว่างอยู่สามารถรับพี่น้องบ้านเช่าได้ไหม ถือเป็นแนวคิดเบื้องต้น อาจมีไอเดียหลากหลายมากกว่านี้ โจทย์สำคัญคือ โครงการบ้านเช่าราคาถูกจะช่วยในการตั้งต้นชีวิตที่ปลอดภัย

นพพรรณ พรหมศรี เลขาธิการมูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย พูดถึงไอเดียสร้างห้องเช่าในเมืองราคาถูกว่า  ประเด็นที่อยู่อาศัยเป็นเรื่องสำคัญที่ทำให้คนเข้าถึงสุขภาวะที่ดี แต่ไม่ถูกทำให้ที่อยู่อาศัยเป็นความจำเป็นขั้นพื้นฐาน รัฐไม่มีการจัดสรรเป็นนโยบายชัดเจนแต่ทำแบบกระจัดกระจาย ชุมชนคนจนที่เข้าเมืองเพื่อหางานทำ ไม่มีเงินมากพอที่จะจ่ายเงินค่าเช่า การทดลอง “ห้องเช่าคนละครึ่ง” ที่หัวลำโพง ช่วยยกระดับคุณภาพชีวิต ที่ไม่ต้องแบกรับค่าที่อยู่อาศัย ซึ่งต้องขยับในเชิงนโยบายต่อไป เพื่อหามาตรการ กลไกสนับสนุนที่อยู่อาศัยเช่าราคาถูก ทำให้ชีวิตการอยู่ในเมืองของคนจนง่ายขึ้น

ไม่ว่าคนจะตีตราว่าเป็นคนจรจัด เร่ร่อน ไร้บ้าน หรือคนจนเมือง การต่อสู้ได้พิสูจน์ให้เห็นแล้วว่า ถ้าพวกเขาได้รับโอกาสให้ไปต่อก็ไปต่อได้ สำคัญคือต้องมองคนไร้บ้านอย่างเข้าใจ ไม่เหมารวม ซึ่งเราเห็นทางออกของปัญหาแล้ว เสียงเล็ก ๆ วันนี้อาจจะทำให้มุมมองคนไร้บ้าน คนจนเมืองดีขึ้น และเป็นโอกาสที่จะร่วมด้วยช่วยแก้ปัญหากันต่อไป